«Мой родны кут, як ты мне мілы!
забыць цябе не маю сілы….»
Менавіта гэтыя, усім знаёмыя радкі з вядомай паэмы Якуба Коласа «Новая зямля» перадаюць усю непаўторнасць і прыгажосць тых мясцін, дзе нарадзіўся і вырас чалавек, яе веліч і прывабнасць. Беларускі пясняр меў рацыю, бо кожны куток Беларусі — гэта самабытны край, які мае свае адметныя і ні з чым не параўнальныя асаблівасці. У тым ліку і наша Прысожжа, прырода якога здзіўляе, натхняе і зачароўвае…

На Чэрыкаўшчыне шмат мясцін, якія ўлюбляюць у сябе аднойчы і назаўсёды. У нашым краі адна з іх толькі зусім нядаўна атрымала статус батанічнага помніка прыроды мясцовага значэння, а разам з тым і назву — «Векавыя дубы Чэрыкаўскага раёна». Менавіта аб гэтым сведчыць рашэнне мясцовага райвыканкама ад 14 мая бягучага года № 9-104, якое, д, было апублікавана ў адным з нумароў раённай газеты.
Сухасць і строгасць афіцыйных фактаў не маглі ў поўнай меры задаволіць наш інтарэс да гэтай навіны, а таму мы сустрэліся з начальнікам Чэрыкаўскай раённай інспекцыі аховы прыродных рэсурсаў і навакольнага асяроддзя Андрэям Новікавым, які паведаміў нам больш разгорнутыя звесткі аб векавых дубах і рассказаў, з чаго ўсё пачалося.
— Упершыню гэтыя велічныя дрэвы (іх усяго два), якія знахо-дзяцца амаль адзін ля аднаго, я ўбачыў, калі з калегамі праводзіў адзін з рэйдаў супраць браканьераў. Гэта было даволі даўно, — кажа Андрэй Віктаравіч. — Сапраўдныя дубы-волаты, кожнаму з якіх (як потым я даведаўся) больш за 200 гадоў, вельмі ўразілі мяне. З таго часу я «сачу» за імі. Амаль адразу ўзнікла жаданне абследаваць дрэвы і ўзяць іх пад ахову, але справа гэта не такая лёгкая, як можа паказацца на першы погляд.
Андрэй Новікаў растлумачыў нам, што, для таго каб прызнаць дрэвы, ды і наогул любы прадмет расліннага міру, помнікам прыроды, трэба правесці шэраг працэдур. І самае першае — зрабіць навуковае і тэхніка-эканамічнае абгрунтаванне аб’яўлення батанічнага помніка прыроды мясцовага значэння.
— Дарэчы, менавіта гэты навуковы труд, які быў распрацаваны вучонымі Інстытута эксперыментальнай батанікі імя В.Ф. Купрэвіча НАН Беларусі, і даў нам поўную «карціну» апісання гэтых сапраўдных цудаў прыроды, — адзначыў Андрэй Віктаравіч.
З вялікай ахвотай ён даў нам магчымасць азнаёміцца з даследваннем. Вось некаторыя вытрымкі з яго:
«Помнік прыроды прадстаўлены дзвума дрэвамі дуба чарэшчатага, якія растуць у зарастаючай пойме ракі Сож, а дакладней — у 2 км на паўднёвы ўсход ад в. Аляксандраўка-2 Слаўгарадскага раёна і 2,8 км на паўднёвы захад ад в. Бакаў Чэрыкаўскага раёна.

…Узрост дрэў 200 гадоў.
Дуб №1: Перыметр ствала на вышыні 1,3 метра складае 563 см. Агульная вышыня — 27 метраў, вышыня да 1-й жывой галіны — 5 метраў, вышыня максімальнай шырыні кроны — 15,4 м. Плошча кроны складае 388 кв.м.
Дуб №2: Перыметр ствала на вышыні 1,3 метра складае 440 см. Агульная вышыня — 28 м, вышыня да 1-ай жывой галіны — 8,2 м, вышыня максімальнай шырыні кроны — 16,4 м. Плошча кроны складае — 264 кв.м.
Стан кроны дрэў характэрызуецца як «саслабленае». Кожнае з іх мае ажурную крону, а ступень страты лістоты складае 20 %.
Дуб № 1 мае дупло памерамі 1,8х0,8х0,5 м, якое знаходзіцца ў сухім стане.
Дуб №2: ….Шырыня гадавых кольцаў паказвае, што дрэва на працягу жыцця займала дамінуючае становішча сярод наса-джэнняў. У 1934, 1939 і 2003 гадах назіраецца рэзкае памяншэнне радыяльнага прыросту. Аднак у апошнія гады прырост аднаўляецца і складае ў сярэднім — 1,9 мм, што кажа аб добрым жыццёвым стане дрэва».
У заключэнні, зробленым спецыялістамі-батанікамі, адзначана:
«Два дубы чарэшчатыя, якія растуць у Чэрыкаўскім раёне ў пойме ракі Сож, захаваліся з пачатку ХIХ стагоддзя і дасягнулі выдатных біяметрычных параметраў. Гэта адны са старэйшых прадстаўнікоў свайго віда, якія захаваліся на тэрыторыі Магілёўскай вобласці і забяспечваюць захаванне генафонду біялагічнай разнастайнасці асобнай мясцовасці, прадстаўляюць батанічную, навуковую, эстэтычную, гісторыка-культурную каштоўнасць і маюць эколага-асветніцкае значэнне».
Паколькі раслінам, як і іншым жывым арганізмам, уласцівы хваробы, старэнне і гібель, то ў навуковым абгрунтаванні змешчаны рэкамендацыі па ахове помніка прыроды, якія забараняюць на тэрыторыі іх вырастання любую гаспадарскую дзейнасць, а таксама рэкамендацыі па догляду за векавымі дрэвамі.
— Вы толькі ўявіце, колькі ўсяго бачылі гэтыя дрэвы! — з захапленнем сказаў Андрэй Віктаравіч напрыканцы нашага знаёмства з навуковай працай. — Два стагоддзі яны суправа-джаюць людзей. Гэта — адзіныя сведкі тых падзей, якія адбываліся на нашай зямлі. Вось тут, на Чэрыкаўшчыне. Колькі зім і вёснаў змянілася, а яны ўсё стаяць і назіраюць за жыццём. жыццём цэлых пакаленняў!
Пры размове ў кабінеце, безумоўна, мы не маглі ў поўнай меры адчуць усіх тых пачуццяў. А таму, карыстаючыся правілам: «Лепш адзін раз убачыць, чым сто разоў пачуць», мы вырашылі знайсці тое самае месца, дзе раслі «маўклівыя сведкі часу».
Рэдакцыйны аўтамабіль, карта і тэлефон — былі нашай дапамогай у гэтай справе. Праехаўшы дзесьці каля 20 км, мінуўшы вёску Поліпень, лес і частку лугу, мы вымушаны былі спы-ніцца і ісці пешшу яшчэ з кіламетр…
Неўзабаве ў пятлі, якую ўтвараў сваім пакручастым «бегам» Сож, мы ўбачылі гэтах прыгажуноў. Зблытаць іх было проста немагчыма, хоць на шляху і сустракаліся дастаткова вялікія і магутныя прадстаўнікі гэтай пароды.
Упэўнены, многія з нас за сваё жыццё не бачылі нічога падобнага. Побач з імі нават самы вялізны чалавек здаваўся маленькай пясчынкай, а абхапіць іх ствол аднаму было не пад сілу. Своеасаблівасць ім надавала кара. Дрэвы выглядалі нібы парэзаныя, такі глыбокі ў іх малюнак драўнянага покрыва.
Дакрануцца — жаданне, якое ўзнікала само сабою. Гэта быў не проста дотык да дрэва, гэта было дакрананне да часу, да гісторыі, да цуда. Да таго, што прымусіла нас хоць на некалькі хвілін спыніцца ў гэтым імклівым рытме часу і задумацца над сваім жыццём, над месцам у ім, над тым, што сапраўды важна…
Надзея КАЗАНКОВА.